Zo creëer je overtuigende romanpersonages
Zoals in een film de acteurs levensechte mensen moeten neerzetten, zullen lezers meer genieten als je romanfiguren geloofwaardig zijn.
Als je verhalen schrijft ontkom je er niet aan: je hebt figuren nodig. Het kunnen mensen, dieren of sprookjesfiguren zijn, fantasy- of science-fictionpersonages; karakters vormen de actieve component van je roman. Hun acties zijn de rode draad waarmee je je verhaallijn spint. In deze blog een aantal aanwijzingen voor het creëren van overtuigende romanpersonages.
Er is een aantal middelen om romanpersonages tot leven te brengen: beschrijving van fysieke kenmerken, persoonlijke kenmerken, karakter, specifiek gedrag en/of taalgebruik.
Fysieke kenmerken
Het mag misschien een open deur lijken als ik aanbeveel om het uiterlijk van een romanfiguur te beschrijven, maar toch krijg ik regelmatig verhalen onder ogen waarin dit niet – of te weinig –gebeurt. Of waarin de fysieke kenmerken in de loop van het verhaal veranderen.
- Bedenk hoe jouw personages heten, hoe ze eruitzien, geslacht, kleur haar, leeftijd, soort bouw, opvallende kenmerken zoals een litteken, handicap, baard of tatoeage?
- Leg deze kenmerken vast, zodat je er zo nodig op kunt teruggrijpen en je door het hele boek een consistent beeld schetst.
- Strooi deze kenmerken door het verhaal in scènes waarin dat voor de hand ligt; vergelijk het met close-ups: je zoomt even in op de persoon.
Persoonlijke kenmerken
Het is niet altijd nodig voor het verhaal, maar persoonlijke kenmerken brengen een figuur vaak dichter bij de lezer. Ze bieden in ieder geval herkenning.
- Woonplaats; stadsmens of dorpeling?
- Beroep; recent nog veranderd? En waarom dan?
- Liefdesleven; recent nog veranderd? Hoe dan?
- Familie? Huisdieren?
- Geschiedenis?
- Vijanden?
- Hobbies?
Ook hier geldt: leg ze vast, gooi niet al je troeven in een keer op tafel maar speel ermee.
Karakter
Net als acteurs zich inlezen en inleven in hun rol, moeten lezers materiaal aangereikt krijgen om zich in te lezen – en daarmee in te leven – in de psychologie van romanpersonages.
- Hoe is in het algemeen hun stemming?
- Hebben ze een zwakke plek?
- Is er iets wat ze koste wat het kost willen vermijden?
- Zijn ze ergens heel sterk in?
- Is er iets wat ze heel graag willen?
Het is de kunst om deze karaktertrekken niet te benoemen, maar tot uitdrukking te laten komen in de handel en wandel van de personages.
Specifiek gedrag
Het zou kunnen dat je overweegt om een romanpersonage een tic mee te geven. Om bijvoorbeeld sterker aan te zetten dat hij agressief is, zenuwachtig of oppervlakkig. Dit zijn manieren om het personage meer in te kleuren, maar het is niet voldoende om het hele karakter volledig op te bouwen. Wees er dus selectief mee, kies voor handelingen die ook een duidelijk bijdrage hebben aan de loop van het verhaal.
Specifiek taalgebruik
Een romanpersonage krijgt –het gaat tenslotte om geschreven taal– letterlijk een stem door wat hij of zij zegt. Je karakteriseert hem of haar heel direct door jouw woordkeuze, de lengte van de zinnen, de volledigheid van de zinnen, humor en taalkundige juistheid van de gesprekken. Je kunt je hierin trainen door mensen in het dagelijks leven te observeren en hun taalgebruik te lenen. Voor stopwoorden geldt natuurlijk hetzelfde als bij tics: gebruik ze met mate en vooral wanneer ze de loop van het verhaal beïnvloeden.
Doseren
De bezoekers van een film kunnen waarnemen hoe hoofdrolspelers en figuranten eruitzien en zich gedragen. Romanfiguren, daarentegen, bestaan alleen in de fantasie van je lezers. Dit betekent dat je als schrijver informatie moet geven waarmee dat beeld kan worden opgebouwd. Het is verleidelijk om in het begin van je verhaal uitgebreide persoonsbeschrijvingen op te nemen, wat helaas ten koste gaat van de vaart. Dosering van de informatie is hierbij dus heel belangrijk. Voorzie –ook in de eerste hoofdstukken – je lezer daarom van net voldoende informatie om een eerste indruk van de personages te krijgen. Je hebt de rest van je roman om de bouwstenen te geven voor een nadere kennismaking.
Een romanfiguur levensecht maken is een enorme uitdaging. Het wordt gemakkelijker als je je als schrijver kunt inleven in zijn situatie. Je hoeft hem of haar niet aardig te vinden, maar wel begrijpen hoe hij in elkaar zit en waarom hij reageert zoals hij doet. Want alleen zo kun je de ontwikkeling die het personage doormaakt in het verhaal op een goede manier opbouwen, en herken je ook eerder de acties of woorden die eigenlijk niet bij hem of haar passen.
Wat is jouw tip voor het creëren van overtuigende personages?
Groet,
4 oktober 2012 | Fictie schrijven
Lees 17 reacties
Ah, een oude post. Ik ben door een Twitterbericht hier gearriveerd.
Ik ben het niet eens dat je uiterlijke kenmerken in detail moet beschrijven. Vaak zijn enkele gegevens voldoende. Focus op in het oog springende details. De lezer maakt zelf wel een beeld en zal dat projecteren vanuit zijn eigen fantasie. Immers, als een detail NIET is beschreven zal dat ook niet opvallend zijn (zal de lezer concluderen). Essentieel is echter dat je (o.a. door acties) laat zien wat voor persoon iemand is (karakter).
Beste Leonardo,
Ik ben het helemaal met je eens dat enkele gegevens over het algemeen voldoende zijn om de fantasie van een lezer aan het werk te zetten. Dat een karakter voornamelijk wordt bepaald door zijn handelingen is ook zo, maar te vaak mis ik door het verhaal heen de gegevens die mijn beeld over de personages voeden. In dit artikel zeg ik overigens niet dat je uiterlijke kenmerken tot in detail moet beschrijven hoor, alleen dat het je bij het schrijven kan helpen als je voor jezelf een duidelijk beeld hebt van je personages. Als je voor jezelf opschrijft hoe ze eruit zien, waar ze van houden, wat voor bijzondere eigenschappen ze hebben etc., kun je die details rondstrooien in je verhaal.
Het komt echter in verhalen die ik moet redigeren regelmatig voor dat een blondine halverwege ineens zwarte krullen uit haar gezicht blaast of dat een kort ventje ineens wél bij de bovenste plank van een kast blijkt te kunnen. Als je voor jezelf een beschrijving maakt, kun je dit soort dingen checken. Want de details die je gebruikt om je personages tot leven te brengen moeten wel kloppen.
Met hartelijke groet,
Marja
Er is een verschil tussen je personages doorleven en een consistent beeld (in eerste instantie voor jezelf) neer te zetten, en wat je uiteindelijk in je verhaal opneemt. Mijn punt was dat je niet zoveel in het verhaal hoeft op te nemen.
Natuurlijk moet je personage wel consistent zijn. Je hebt hier wel een punt omdat een roman vaak een lange periode neemt om te schrijven en de schrijver kan onderweg best wat willen aanpassen. Als je het allemaal in je hoofd houdt kan dat allicht een keer verkeerd uitpakken.
Natuurlijk moet je je personages doorleven! En voor beginnende schrijvers kan zo’n beschrijving daarbij helpen.
Met vriendelijke groet, Marja
Heel interessant deze tips, Marja. Zelf gebruik ik vaak de persoonlijkheidstypes van Myers-Briggs als basis en van daaruit probeer ik mijn karakters uit te werken. Voor mij werkt dit heel erg goed. Wat het uiterlijk betreft, ga ik vaak op zoek naar foto’s van mensen waarvan ik denk dat die wel passen bij het karakter dat ik in gedachten heb. Het maakt het ook een stuk gemakkelijker om later fysieke kenmerken te beschrijven. Even de foto erbij nemen en ik kan weer verder.
@Henk : Dat is echt een uitgebreide lijst, maar het diept een karakter wel uit. Die komt er ook bij. Bedankt hiervoor.
Voor de geïnteresseerden, de lijst met beschrijvingen van persoonlijkheidstypes van Myers-Briggs vind je op deze site :
https://eu.themyersbriggs.com/nl-NL/tools/MBTI/MBTI-personality-Types
De tips zijn nuttig, maar mijns inziens alleen als steuntje. Het personage dient volgens mij te voorschijn te komen uit een conflict. Dat wil zeggen wie het personage is, bepaalt hoe de plot verloopt. Dan zul je vanzelf moeten gaan nadenken over wie hij is, waarom hij/zij zo handelt; door welke gebeurtenissen hij hiertoe gekomen is; welke achtergrond (geboortedorp; school en daar gepest bijvoorbeeld, etc) hij heeft. Al schrijvend komt dan de noodzaak steeds weer nieuwe aanvullingen te geven, die goed moeten passen. Dan komt op een moment ook de behoefte op uiterlijkheden. Die ook weer iets over het innerlijk kunnen vertellen.
Mij lukt het niet eerst een persoon te scheppen en dan pas een verhaal. Mijn personages ontstaan doordat ik een conflict voor ogen heb, en van daaruit komen de spelers en hun handelingen langzaamaan te voorschijn. Met de details, en de tegenstrijdigheden.
Een boeiend proces!
Jezus, Henk, kom jij nog aan schrijven toe?
Een nuttige checklist, dat wel. En ook bijzonder nuttige tips van Marja. Sommige schrijvers zijn kariger met persoonsbeschrijvingen dan anderen. Ikzelf hanteer de vuistregel: beschrijf alleen wat nodig is en waar het nodig is en gun de lezer het plezier om de rest naar eigen fantasie in te vullen.
En ik geloof dat dialogen en handelingen bijna alles kunnen vertellen wat er verteld moet worden. Niet helemaal, dat is waar.
Of ik nog aan schrijven toe kom? Zoals Kieke Plooij hieronder ook al min of meer aangeeft: pas wanneer ik een eindje op weg ben in een roman en het hoofdpersonage en zijn mede- en tegenspelers een beetje heb leren kennen, ga ik over tot meer karakteruitwerking en personageaankleding.
De hoeveelheid informatie die je in Script Frenzy vragenlijst kwijt kunt, is veel. Maar het helpt je wel om keuzes te maken. De personages moeten worden aangescherpt. Bovendien is het handig om vastgelegd te hebben hoe iemand zich kleedt, hoe zijn/haar kamer er uit ziet, zodat je niet telkens in je manuscript hoeft terug te bladeren. Door al dat gezoek kom je niet meer aan schrijven toe :-).
Ben het met je eens dat je zuinig moet zijn met de hoeveelheid informatie. Als je schrijft dat een puber op zijn slaapkamer een Biedermeier kast heeft staan, dan kan de lezer zich voorstellen hoe de rest van het huis er uit ziet.
P.S. En in een artikel kun je nooit alles tegelijk zeggen.
Het was geen kritiek van mijn kant, Marja. Een auteur geeft nooit te veel informatie, maar – is mij opgevallen – vaak wel te veel “informatie op een informatieve manier”, die saai is en de handeling niet vooruithelpt. En dialogen raken al gauw topzwaar omdat ze worden benut om mededelingen te doen die voor de sprekers zelf overbodig zijn.
Heel goed Marja om deze aanwijzingen eens op een rij te zetten. Ze lijken zo logisch maar het is volgens mij één van de grootste uitdagingen bij het schrijven van een roman of thriller: karakters neerzetten. Wat volgens mij ook kan werken is de overdrijving: romanpersonages zijn fictieve personages en om ze kleur te geven kan het helpen om één of een paar karaktereigenschappen eens lekker aan te dikken (hoewel het wel geloofwaardig moet blijven).
Best Marja,
Om mijn romanpersonages meer tot leven te brengen, gebruik ik o.a. de ‘Script Frenzy Protagonist Worksheet.’
Als aanvulling op wat er hierboven al is gezegd, geef ik je in vertaling:
1. wat is zijn/haar meest populaire outfit?
2. wat is van hem/haar de meest frequente slechte gewoonte?
3. wat is voor hem/haar de meest innige, tedere herinnering?
4. waar is hij/zij onzeker over?
5. wat maakt hem/haar boos?
6. hoe zijn de ouders, familieleden en vrienden van jouw protagonist?
7. welk geheim draagt hij/zij met zich mee dat hij nog nooit aan iemand verteld heeft?
8. Gaat hij/zij wel eens uit/ naar buiten? Wat denken mensen als ze hem/haar voor het eerst ontmoeten?
9. Als hij /zij werkelijk nerveus is, wat doet hij/zij dan met die nerveuze energie?
10. Waar is hij/zij het meest bang voor?
11. Wat wenst hij/zij meer dan iets anders in de wereld?
12. Favoriete band, song, soort muziek?
13. Favoriet boek en waarom?
14. Favoriet seizoen
15. Hoe ziet zijn/haar woning er uit. Wat hangt er aan de wanden?
16. Wat is het mooiste hem/haar ooit overkomen is?
17. Wat is het ergste wat hem/haar overkomen is?
18. Denk eens aan zijn/haar verschillende stemmingen. Probeer je voor te stellen wat hij/zij doet met zijn lichaam gedurende deze verschillende stemmingen
19. Wat maakt hem/haar het meest ongemakkelijk?
Voor de belangrijkste personages van mijn roman beantwoord ik al deze vragen. Dit betekent niet dat ik ze ook allemaal in het verhaal verwerken zal. Net als bij research, moet je als schrijver meer over een bepaalde materie afweten dan er uiteindelijk in een boek terechtkomt.
De complete Script Frenzy vragenlijst is te vinden op:
http://ywp.scriptfrenzy.org/files/scriptfrenzy-ywp/sf_ywp_08_protagonist_worksheet_hsR2_0.pdf
Met vriendelijke groet,
Henk.
Ik maak vaak gebruik van het structogram (Institut fü Biostruktur Analysen). Daarin zijn mensen in drie hoofdgroepen verdeeld: terughoudend/zakelijk, virnedlijk/spraakzaam en dominant/emotioneel. De hoofdpersonen geef ik een uitgesproken karakter. Met behulp van het structogram kun je ook eenvoudig bepalen wat de allergieën van de verschillende menstypen zijn. Vanzelfsprekend zijn er meer ‘structogrammethoden’, en zijn ook andere modellen te gebruiken.
Het dient natuurlijk ‘vriendelijk/spraakzaam’ te zijn. Die karaktertypen hanteer ik overigens niet zwart/wit. Juist de overgangen en onverwachte trekjes maken personen interessanter.
Bij de voorbereiding is het van belang om met je personages op vertrouwde voet te komen, en daarbij helpen je tips zeker, Marja. Maar de lezer wil geen (storende) infotmatie, die wil dat er iets gebeurt. Dat is alleen het geval als het personage iets wil of lijkt te willen. Ik weet niet of Schopenhauers “Welt als Wille und Vorstellung” hout snijdt in de werkelijkheid, maar voor een verhaalwereld is het een treffende slogan. Kurt Vonnegut zei: “Op elk moment moet een personage iets willen, al is het maar een glas water.”
Nu heb je personages die zogenaamd niet weten wat ze willen, maar dan moet de schrijver het weten – en in dramatische scènes onthullen.
En de lezer moet meteen de verwachting krijgen dat dit belangwekkend wordt. Of nee: belangwekkend IS.
Je hebt helemaal gelijk Pim: een personage gaat pas echt leven als hij iets heel graag wil, als hij een drive heeft om te handelen. Dat is natuurlijk waar het hele verhaal om draait! Goed dat je dat nog even noemt, misschien heb ik dat iets te weinig benadrukt.
Verder ben ik het ook met je eens dat er geen overbodige, onzinnige informatie over personen gegeven hoeft te worden. Wat ik de laatste tijd echter te vaak heb gezien is dat auteurs hun figuren alleen tot leven brengen in dialogen. En dat is toch echt te mager. Met mijn artikel heb ik niet willen aangeven dat auteurs alles ook moeten gebruiken, het zijn suggesties.
groet, Marja
Dank je wel Marja voor deze waardevolle tips! Na mijn boek Relaxed omgaan met lastige types wil ik graag een roman schrijven: Relaxed omgaan met lastige tantes, over mijn 7 tantes van moeders kant. Een roman natuurlijk! Deze tips komen mij dus heel goed uit.