Een scenario schrijven of een roman?

Een van mijn klanten wilde in plaats van een roman, een scenario schrijven. Het leek me een goed moment om de twee eens te vergelijken.

In hoeverre komt scenario schrijven overeen met het schrijven van een roman? Als je een scenario gaat schrijven, zet je in grote lijnen dezelfde stappen als bij het werken aan een boek. Natuurlijk worden er andere termen gebruikt en wijkt het productieproces van een film of toneelstuk af van dat van een boek. Maar als je kijkt naar de opbouw van het verhaal, de personages en de narratieve technieken die worden ingezet, dan zie ik ook veel overeenkomsten.

Premisse

De eerste stap die je zet is het formuleren van de premisse, de kern van het verhaal.
De premisse is een actief geformuleerde zin: wie streeft naar wat en waarom gaat dat niet? Daarin kun je drie elementen ontdekken die je bij het schrijven van een roman ook tegenkomt:

1. De hoofdfiguur, soms ook een uitgangssituatie
2. Het conflict, de wens van het personage en de obstakels daarnaartoe
3. De conclusie, al dan niet letterlijk verwoord

De premisse is eigenlijk de kortste samenvatting van het scenario, zoals je ook de rode draad van een roman kunt terugbrengen tot één zin:

Shakespeare Macbeth: eerzucht leidt tot zelfvernietiging
Marelle Boersma Nobody: lerares moet geheim genootschap ontmaskeren om leerlinge te redden

Het beschrijven van de kern van een boekmanuscript is handig voor de schrijver om, met name in de tweede ronde, de rode draad van het verhaal zichtbaar te houden en zo nodig het aantal personages en sublijnen aan te passen. Bij een scenario is een goede premisse niet alleen voor de schrijver zelf belangrijk, het wordt ook gebruikt om producenten en financiers te interesseren voor het project. Het zal duidelijk zijn dat daarvoor een premisse alleen wat kaal is.

Synopsis

De tweede stap op weg naar een scenario is het schrijven van een synopsis. Deze is bedoeld om de premisse meer body te geven, aan te kleden.
De synopsis:

• Beslaat 1 à 2 A4
• Geeft de kernpunten van de structuur van het verhaal aan
• Laat zien wat de onderscheidende aspecten zijn van de premisse
• Bevat dramatische elementen
• Gaat in op de praktische haalbaarheid van het scenario, financieel en technisch

De synopsis is natuurlijk een goed middel voor de scriptschrijver om zijn verhaal te kunnen overzien, maar het belangrijkste doel is het wekken van de interesse van opdrachtgevers, producenten en financiers voor het scenario. Daarvoor moet je als schrijver allereerst het verhaal nauwkeuriger invullen, laten zien wat het onderscheidende is en het op een aantrekkelijke manier vertellen. Maar het betekent ook dat je moet laten zien dat je de stof beheerst, de juiste informatie hebt over de wereld waarin het verhaal speelt. Het is dus noodzakelijk om voordat je de synopsis gaat schrijven onderzoek te doen.

In de synopsis geef je alleen het verhaal weer, het bevat nog geen uitgebreide karakterbeschrijvingen, details of dialogen. Bij het schrijven van een roman of thriller kun je een synopsis op twee manieren gebruiken: allereerst om zelf de rode draad van je verhaal in de gaten te houden, zodat je je tijdens het schrijven niet laat meesleuren door de diverse personages die vaak genoeg ook een eigen willetje blijken te hebben. Een tweede manier is om de synopsis te gebruiken als begeleidend materiaal wanneer je je manuscript gaat aanbieden aan een uitgever. Maar dan heeft hij een iets andere vorm. Zie hiervoor De vijf onmisbare onderdelen van een synopsis

Treatment

De derde stap op weg naar het schrijven van een scenario is de uitwerking van de synopsis: de treatment of story line. Deze gaat vergezeld van een uitgebreide karakterbeschrijving van de belangrijkste personages, eventueel aangevuld met achtergrondinformatie over hun leven, dat wat we niet zien in het scenario, maar wel hun handelen beïnvloedt.
De treatment:

• Vertelt het verhaal in drie delen:

1. Begin
2. Wendingen
3. Ontknoping

• Beschrijft binnen die drie delen de scènes in detail: wat zie je/hoor je?
• Gaat in op de overgangen tussen scènes
• Geeft de algehele continuïteit van de plotlijnen weer

Afhankelijk van het doel van de treatment: verkopen of produceren, zal hij korter of uitgebreider zijn. Wil je je scenario eerst verkopen en/of in samenwerking met de producent uitwerken, dan hoeft het niet langer dan 10 A4 te beslaan.
Is er al een producent betrokken bij het project, dan kan de treatment veel langer zijn, waarbij het bij wijze van spreken al in de richting van een script gaat. Het grote verschil is dat in de treatments in principe nog geen dialogen, beschrijvingen of details staan.

Veel romanschrijvers gebruiken ook een karakterbijbel en een schrijfschema om overzicht te houden tijdens het schrijven. Bijvoorbeeld om consistentie om te gaan met de eigenschappen van een personage. Ik heb het wel eens meegemaakt dat een romanfiguur aan het begin van het verhaal neerkeek op zijn vrouw, maar aan het einde een trapje moest pakken om bij het keukenkastje te kunnen. Dat wil je natuurlijk voorkomen. Een schrijfschema is een handig hulpmiddel om het vrijgeven van informatie aan de lezer te doseren. Ook hierin onderscheidt het schrijven van een roman zich dus niet echt van dat van een scenario.

Script

Na de premisse, synopsis en treatment, komt het echte werk. Zoals een roman bestaat uit verschillende hoofdstukken, wordt bij een scenario het verhaal opgedeeld in scènes. Die overigens niet per definitie chronologisch gerangschikt hoeven te zijn, maar dat is een ander onderwerp. Ik wil me hier even beperken tot de technische overeenkomsten en verschillen van het schrijven van een roman of een scenario.
Behalve het opsplitsen van het verhaal in scènes spelen bij het scenarioschrijven nog drie dingen mee:

1. Het schrijven van dialogen
2. Aanwijzingen voor het beeld
3. Dit alles moet in een vast format worden gegoten

Een scenario van een verhaal wordt, zo lees ik in Handboek scenario schrijven van Patrick Cattryse, vaak opgebouwd aan de hand van het Master Scene Script Format. Dit is opgebouwd uit drie vaste onderdelen, die ook in elke scène in dezelfde volgorde verschijnen:

1. Kop of hoofding
2. Verhaal/vertelling
3. Dialoog

1 De kop/hoofding bestaat uit:

• Master Scene Title
  • In hoofdletters wordt de locatie van de camera aangegeven, binnen of buiten: INT. of EXT.
  • De locatie van de scène in één woord of zin in hoofdletters: bijv SLAAPKAMER
  • Tijdstip in hoofdletters: DAG, NACHT of AVOND
• Scènetitel of -nummer
• Speciale kop voor zaken als dromen, flashbacks, flash forwards, etc.

2 Het verhaal/de vertelling bestaat uit:

• Geluiden: beschrijf wat je hoort, muziek, klinkt als…
• Personages en omgeving: als een personage voor het eerst in beeld komt, wordt de naam in hoofdletters geschreven
• Handeling: laat zien wat er gebeurt, wat het personage doet

3 Dialoog bestaat uit:

• Bovenaan het personage, de naam wordt geschreven in hoofdletters
• De parentical (de aanwijzingen voor de acteur, hoe hij/zij iets moet uitspreken bijvoorbeeld) staat tussen haakjes onder de naam van de personage die spreekt. Het uitgangspunt is dat je dit zo min mogelijk gebruikt, behalve als het echt nodig is voor het verhaal. Je begeeft je hiermee namelijk op het vakgebied van acteurs en regisseurs.
• De gesproken tekst

Tussen twee scènes houd je drie interlinies aan, zodat steeds duidelijk is dat er een overgang plaatsvindt.

Een voorbeeld van een script

Bron: www.kimberleybaars.com

De behandeling van het verhaal in hoofdstukken is dus wel aanzienlijk anders dan het verhaal beschrijven in scènes. Bouw je een hoofdstuk op met beschrijving, handeling en dialoog, de tekst in een scenario is veel summierder. Een groot deel van de dramatische lading van het scenario wordt namelijk in een later stadium bepaald door regisseur en acteurs.

Tot zover mijn artikel over het opbouwen van een scenario en de overeenkomsten en verschillen met het werken aan een roman.
Denk er natuurlijk wel aan om aan het begin van het script aan te geven wat het betreft:

• Titel
• Geschreven door…
• Gebaseerd op…
• Datum

Veel succes!

1 mei 2014 | Fictie schrijven