Kill your darlings

Het klinkt als een thriller: Kill your darlings. En voor veel schrijvers voelt schrappen ook als het vermoorden van je geliefden. Personages aan wiens eigenaardigheden je gehecht bent geraakt; verhaallijnen die je met veel zorg geconstrueerd hebt; zinnen die voor de verandering eens in één keer uit je toetsenbord rammelden; als de eerste versie klaar is begint het bijschaven. En komt er een moment dat je afscheid moet nemen van bepaalde delen van je verhaal. Wees onverbiddelijk, je boek wordt er beter van als je ongewenste elementen elimineert! Hans Hogenkamp, directeur van de Schrijversvakschool Amsterdam, schreef er een informatief en praktisch boekje over: Schrijven is schrappen. Hier een aantal hoofdlijnen.

Kill your darlings van groot naar klein

Darlings zijn er in verschillende soorten en maten. Het meest efficiënt is om eerst de grootste, de meest invloedrijke om zeep te brengen. Dat betekent dat je je later niet meer hoeft te bekommeren om alle kleintjes die daaromheen hangen. In verhaaltermen: kijk eerst naar de structuur en de compositie van het verhaal. Stel jezelf een aantal vragen ten aanzien van verhaallijnen, personages en structuur:

1. Heeft de lezer alle informatie die ik over een personage geef nodig om het verhaal te volgen?
2. Valt alles samen op het eind van het boek of zijn er overbodig geïntroduceerde elementen?
3. Zijn alle personages noodzakelijk om de primaire verhaallijn te ondersteunen?
4. Is de aandacht die je geeft aan interne motivatie van personages (psychologiserende passages) noodzakelijk of kan de lezer zich met minder informatie ook voldoende inleven?
5. Hetzelfde geldt voor gebeurtenissen van buitenaf, die het verhaal in beweging houden: moet je ze wel allemaal zo sterk aanzetten als je doet, of kan de lezer met minder toe?
6. Zijn er niet teveel passages ingeslopen die gaan over het alledaagse?

Het doel van Kill your darlings op het niveau van structuur en compositie is dat je streeft naar compactheid. De lezer is ongeduldig, de lezer wil dat het verhaal loopt, dat de personages in actie komen. Jij als schrijver moet daarvoor de paaltjes uitzetten, zodat hij onderweg niet verdwaalt.

Kill your darlings als ze geen functie hebben

Als je je verhaal hebt teruggebracht tot de noodzakelijke verhaallijnen en personages, wordt het tijd om te gaan kijken naar de lokale grootheden. Check de volgende punten:

1. Welke gebeurtenissen heeft de lezer nodig om het verhaal te kunnen volgen? Hoe gedetailleerd moet je die opnemen?
2. Is er een evenwicht tussen de noodzakelijke informatie en zintuiglijke prikkels die de lezer in staat stellen het verhaal persoonlijk in te kleuren?
3. Zit er voldoende vaart in het verhaal?
4. Maak je voldoende gebruik van de kracht van suggestie?
5. Val je nergens in de valkuil van teveel of clichématige verhaaldetails?

Het doel van Kill your darlings op het niveau van scènes en alinea’s is het evenwicht te vinden tussen scènes met zintuiglijke elementen, die de lezer in staat stellen een fictionele droom op te bouwen, en alinea’s die hem voorzien van noodzakelijke informatie. Bedenk je dat we als schrijvers geneigd zijn te overdoseren, waarmee je de fantasie van de lezer doodslaat. En dat is de doodsteek voor je verhaal.

Kill your darlings omwille van de helderheid

Ten slotte valt er ook op zinsniveau heel wat te snoeien. Soms kun je hele zinnen schrappen, soms blijft het beperkt tot afzonderlijke woorden. Houd jezelf voortdurend scherp:

1.  Zijn die eerste zinnen van een hoofdstuk, scène of nieuwe alinea krachtig of is er sprake van een schrijversbeginnetje en kan het verhaal – als je heel eerlijk bent – wel zonder?
2. Hoe is het met de balans tussen concrete, zintuiglijke elementen en niet-zintuiglijke elementen (of innerlijke commentaren) in een alinea?
3. Zet een streep door alinea’s met veel uitleg en duiding, ze zijn onnodig vertragend en ontnemen de lezer de kans zijn persoonlijke associaties de vrije loop te laten en het verhaal zijn eigen kleur te geven.
4. Zijn er veel zinnen waarin je een oorzaak en gevolg aangeeft? Besef je dat je daarmee de lezer de gelegenheid ontneemt om zijn eigen conclusies te trekken?
5. Hoe direct breng je de ervaringen van je hoofdpersoon bij je lezer?
   1. Schrap werkwoorden als ‘zien’, ‘horen’ en ‘voelen’ en probeer of je die zinnen directer kunt formuleren.
   2. Hoe vaak gebruik je de lijdende vorm? Check eens op ‘word’ en ‘werd’met de spellingscontrole.
6. Is er evenwicht tussen directe en indirecte reden?
7. Ben je je bewust hoe vaak je bijvoeglijk naamwoorden, voegwoorden, stopwoorden en aarzeltaal gebruikt?

Het doel van Kill your darlings op zinsniveau is het verkrijgen van helderheid. Overbodige woorden, zoals uitleg en interpretatie, tasten de leeservaring aan. Het vormen kleine haperingen in de fictionele droom die zich in het hoofd van de lezer afspeelt.

Conclusie

Schrijven geeft je een gevoel van creëren. Schrappen doet vaak pijn. Het is moeilijk om afscheid te nemen van alle verhaalelementen die hebben geleid naar die eerste versie van je boek. Toch is schrijven ook schrappen. Net als een beeldhouwer de perfecte steen zoekt om zijn inspiratie tot manifestatie te brengen, maar dan steen moet weghalen, zal een schrijver de beste versie van zijn verhaal realiseren door het weghalen van overbodige verhaalelementen, scènes en zinsdelen. Wees onverbiddelijk. Kill your darlings als ze het verhaal niet voldoende ondersteunen.

Hoe is jouw ervaring met het werken aan de tweede versie van je boek? Hoe gaat Kill your darlings je af? Heb jij tips voor andere schrijvers? Laat ze achter in de reactiebox!

Groet,

3 juli 2014 | Marja Duin leest